Lịch sử chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của dân tộc Việt Nam là một quá trình lâu dài và gian khổ, phản ánh tinh thần yêu nước, ý chí độc lập và khát vọng tự do của nhân dân ta. Dưới đây là khái quát các cuộc chiến tranh bảo vệ Tổ quốc tiêu biểu trong lịch sử Việt Nam, từ thời dựng nước đến hiện đại:

1. Thời kỳ dựng nước và giữ nước đầu tiên (trước thế kỷ X)

Kháng chiến chống quân xâm lược phương Bắc (Trung Quốc cổ đại):

+ Khởi nghĩa Hai Bà Trưng (40–43): Chống lại ách đô hộ của nhà Hán.

+ Khởi nghĩa Bà Triệu (248): Chống nhà Ngô.

+ Khởi nghĩa Lý Bí (542–602): Lập nước Vạn Xuân, chống nhà Lương và sau đó là nhà Tùy.

+ Khởi nghĩa Mai Thúc Loan (722), Phùng Hưng (766), Dương Đình Nghệ, Ngô Quyền: Các cuộc đấu tranh nhằm giành lại quyền tự chủ.

+ Chiến thắng Bạch Đằng (938) của Ngô Quyền: Kết thúc 1000 năm Bắc thuộc, mở ra thời kỳ độc lập lâu dài.

2. Thời kỳ phong kiến độc lập (thế kỷ X–XIX)

- Chống quân Tống (thế kỷ XI):

+ Lý Thường Kiệt (1075–1077): Chủ động tấn công sang đất Tống, bảo vệ vững chắc biên giới.

+ Chống quân Nguyên – Mông (thế kỷ XIII): Ba lần đánh bại quân Nguyên (1258, 1285, 1287–1288) dưới sự chỉ huy của nhà Trần (Trần Hưng Đạo, Trần Quang Khải,…).

+ Chống quân Minh (thế kỷ XV): Khởi nghĩa Lam Sơn (1418–1427) do Lê Lợi lãnh đạo → thành lập nhà Lê sơ.

+ Chống quân Xiêm – Thanh (thế kỷ XVIII): 

Quang Trung – Nguyễn Huệ đại phá quân Thanh (1789), chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa.

Chống quân Xiêm trong trận Rạch Gầm – Xoài Mút (1785).

3. Thời kỳ Pháp thuộc và đấu tranh giành độc lập (1858–1945)

- Kháng chiến chống Pháp xâm lược bắt đầu từ năm 1858 (Đà Nẵng) đến khi Pháp hoàn thành xâm lược vào 1884.

- Các phong trào tiêu biểu:

+ Khởi nghĩa Cần Vương, Phong trào Văn Thân, Khởi nghĩa Yên Thế (Hoàng Hoa Thám).

+ Phong trào Duy Tân (Phan Bội Châu, Phan Châu Trinh), Đông Kinh Nghĩa Thục.

+ Sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam (1930), lãnh đạo phong trào cách mạng mới.

- Cách mạng tháng Tám 1945: Giành chính quyền, thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa.

4. Kháng chiến chống Pháp (1946–1954)

- Toàn quốc kháng chiến (19/12/1946) chống thực dân Pháp tái xâm lược.

- Kết thúc bằng Chiến thắng Điện Biên Phủ (1954) → Hiệp định Genève: Pháp rút quân, đất nước tạm chia cắt.

5. Kháng chiến chống Mỹ, cứu nước (1954–1975)

- Miền Bắc tiến hành xây dựng CNXH, miền Nam đấu tranh giải phóng.

- Các sự kiện tiêu biểu:

+ Phong trào Đồng khởi (1960).

+ Chiến thắng Ấp Bắc (1963), Tết Mậu Thân (1968).

+ Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử (1975) → Giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

6. Bảo vệ biên giới và chủ quyền sau 1975

- Chiến tranh biên giới Tây Nam (1978–1979): Chống lại Khmer Đỏ, bảo vệ người dân và lãnh thổ phía Nam.

- Chiến tranh biên giới phía Bắc (1979–1989): Chống quân Trung Quốc xâm lược.

- Bảo vệ chủ quyền biển đảo:

+ Hải chiến Hoàng Sa (1974), Gạc Ma (1988).

+ Đấu tranh bảo vệ chủ quyền ở Biển Đông cho đến ngày nay.

Lịch sử chiến tranh bảo vệ Tổ quốc của Việt Nam là một bản anh hùng ca của tinh thần dân tộc, sự đoàn kết và ý chí bất khuất trước mọi kẻ thù xâm lược. Những chiến thắng ấy đã khẳng định vai trò của nhân dân trong việc giữ gìn và xây dựng đất nước.